ابعاد آجر

تنوع و تغییرات ابعاد آجر در طول تاریخ

از آنجایی که آجر را از پختن خشت خام بدست می‌آورند، در هر دورهٔ تاریخی ابعادش کمابیش نزدیک به خشت است. ابعاد آجر در هر بنای تاریخی قطعاً نمایانگر دورهٔ تاریخی آن نیست؛ به این معنا که در هر مقطع تاریخی با توجه به نوع خاک و مکان و شیوه اجرا، ابعاد آن تغییر می‌کند. (مثلاً اگر خاک سست باشد، ابعاد آجر کوچک‌تر می‌شود)

دوران ایلامی:

در دوران ایلامی استفاده آجر به صورت کامل، بیشتر از کاربرد آن به صورت نیمه است. در بررسی مقابر ایلامی (هزارهٔ دوم قبل از میلاد) ابعاد آجر بر سه دسته است:
۲۸ × ۲۳ ~ ۲۴ × 7 سانتی‌متر
۳۸ × ۳۲ × 6/5 سانتی‌متر
۲۷ ~ ۲۸ × ۲۵ × 7 سانتی‌متر

دوران ماد:

در دوران ماد کاربرد آجر به صورت نیمه معمول تر شد:
۳۳ × ۳۳ × 10 سانتی‌متر

دوران پارتیان:

در دوران پارتیان نیز کاربرد آجر به صورت نیمه بیشتر است. ابعاد آجرهای یک دژِ مربوط به دوران پارت:
۸ × ۳۲ × 32 سانتی‌متر
۱۰ × ۴۰ × 40 سانتی‌متر

دوران بعد از اسلام:

۳۷ × ۳۷ × 9 سانتی‌متر شکل عمومی آجرهایی که در طی دوران‌های مختلف بعد از اسلام در بناها بکار گرفته شده، اکثراً چهار گوش یا مربع در اندازه‌های مختلف است.
در قرون اولیهٔ اسلامی کما بیش تنوع آجرهای دوران ساسانی معمول بوده و میانگین ابعاد آجر بیشتر  10 × ۳۳ × ۳۳ سانتی‌متر است.
در قرن چهارم آجرها به کوچکترین اندازهٔ خود می رسند و میانگین ابعاد آجرها به ۵٫۵ × ۱۸ … ۶٫۵ × ۸ می‌رسد.
در دوران سلجوقی آجرهای معمولی بزرگتر می‌شوند و به میانگین ۲۶ سانتی متر در طول و عرض می‌رسند.

دوران ایلخانی:

در دوران ایلخانی اندازه‌های گوناگون ۱۸ تا ۳۸ بکار می‌رفته است. گونهٔ رایج، ۲۰ تا ۲۲ و با ضخامت ۴٫۵ تا ۵ بوده است. این آجرها از نظر رنگ متنوع هستند:
زرد کمرنگ – زرد مایل به قهوه‌ای – قرمز تیره و خاکی، از شاه عباس به بعد ابعاد آجر کمابیش در میانگین ۲۳ در طول و عرض ثابت می‌شود؛ استفاده از آجرهایی به این ابعاد امروز نیز متداول است. (۵ × ۲۴ × ۲۴)

دوره زندیه:

در دوره زندیه به دلیل نامناسب بودن خاک شیراز، آجرها در لار با ابعاد ۲۳٫۵ تا ۲۴، پخته شده‌اند. آجرهای این دوران به کریمخانی معروف است. آجرهای بزرگ مستطیل «علینقی خانی» از همین دوره در دست است که در لبهٔ باغچه‌ها بکار برده می‌شده‌اند.

دوره قاجار:

اندازه رایج در دوران قاجار ۴ × ۱۹٫۵ × ۱۹٫۵ بوده است.

ابعاد آجر برای کف سازی متفاوت با آجر بکار رفته در دیوار است. آجر فرش دورهٔ سلجوقی به ابعاد ۴۴ × ۴۰ بود که به نام آجر نظامی شهرت یافتند؛ و در دوران قاجار برای کف سازی خصوصاً فرش بامها متداول شدند.

آجر با ابعاد ۲۰ × ۲۰ با نام آجر فرشی خوانده می‌شود.

ضخامت آجرها نیز تغییرات زیادی یافت بیشترین ضخامت ۱۳٫۵سانتی‌متر و کمترین ضخامت حدود ۳٫۳ سانتی‌متر بوده است.

درباره انواع آجر از لحاظ جنس بیشتر بدانید